Mô hình kinh doanh là gì? Quy trình xây dựng mô hình kinh doanh hiệu quả
25/03/2025
Trong bối cảnh thị trường cạnh tranh khốc liệt như hiện tại, một mô hình kinh doanh rõ ràng và hiệu quả là yếu tố quyết định sự thành công của doanh nghiệp. Mô hình kinh doanh không chỉ là cách doanh nghiệp kiếm tiền mà còn bao gồm cách thức tạo ra giá trị, tiếp cận khách hàng và duy trì lợi nhuận bền vững.
Vậy mô hình kinh doanh là gì? Làm thế nào để xây dựng được một mô hình kinh doanh phù hợp và hiệu quả? Tất cả sẽ được giải đáp trong bài viết này.
Mô hình kinh doanh là gì?
Mô hình kinh doanh (Business Model) là cách thức một doanh nghiệp vận hành để tạo ra giá trị, cung cấp sản phẩm/dịch vụ đến khách hàng và thu về lợi nhuận. Đây là một bản kế hoạch tổng thể giúp doanh nghiệp xác định được ai là khách hàng mục tiêu, doanh nghiệp cung cấp giá trị gì, cách tạo ra và phân phối giá trị đó, cũng như làm thế nào để tạo ra doanh thu bền vững.
Tầm quan trọng của việc lựa chọn đúng mô hình kinh doanh
Việc lựa chọn mô hình kinh doanh phù hợp là yếu tố quyết định sự thành công và bền vững của doanh nghiệp. Một mô hình kinh doanh hiệu quả giúp doanh nghiệp:
-
Xác định đúng khách hàng mục tiêu – Hiểu rõ ai là khách hàng, nhu cầu của họ và cách tiếp cận phù hợp.
-
Tối ưu hóa nguồn lực – Phân bổ tài nguyên hợp lý, giảm lãng phí và nâng cao hiệu suất hoạt động.
-
Tạo ra lợi thế cạnh tranh – Giúp doanh nghiệp khác biệt so với đối thủ, định vị rõ ràng trên thị trường.
-
Tăng trưởng bền vững – Xây dựng chiến lược dài hạn, đảm bảo khả năng mở rộng và thích ứng với thị trường.
-
Thu hút đầu tư và hợp tác – Một mô hình kinh doanh rõ ràng, tiềm năng sẽ thu hút sự quan tâm của nhà đầu tư và đối tác.
Chọn sai mô hình có thể khiến doanh nghiệp không tối ưu được lợi nhuận, mất thị phần hoặc thậm chí thất bại. Vì vậy, cần nghiên cứu kỹ thị trường, khách hàng và nguồn lực nội bộ để đưa ra quyết định chính xác.
10 mô hình kinh doanh phổ biến nhất hiện nay
Mô hình kinh doanh có nhiều dạng khác nhau, tùy thuộc vào ngành nghề, thị trường và cách tạo doanh thu. Dưới đây là những mô hình phổ biến nhất hiện nay:
1. Mô hình kinh doanh truyền thống (Brick-and-Mortar)
Doanh nghiệp có cửa hàng vật lý, trực tiếp bán sản phẩm/dịch vụ cho khách hàng.
Phù hợp với các ngành bán lẻ, nhà hàng, dịch vụ,...
Ví dụ: Siêu thị VinMart, chuỗi cửa hàng Highlands Coffee.
2. Mô hình kinh doanh trực tuyến (E-Commerce)
Bán hàng qua các nền tảng trực tuyến như website, mạng xã hội, sàn thương mại điện tử.
Giảm chi phí vận hành so với cửa hàng truyền thống, tiếp cận khách hàng rộng hơn.
Ví dụ: Shopee, Lazada, Tiki.
3. Mô hình kinh doanh đăng ký (Subscription Model)
Khách hàng trả phí theo chu kỳ (tháng/năm) để sử dụng dịch vụ/sản phẩm.
Ổn định doanh thu và tăng tỷ lệ giữ chân khách hàng.
Ví dụ: Netflix (phim), Spotify (âm nhạc), Canva (thiết kế).
4. Mô hình kinh doanh theo mô hình Marketplace
Doanh nghiệp đóng vai trò trung gian kết nối người mua và người bán.
Kiếm tiền từ phí giao dịch, quảng cáo, hoa hồng.
Ví dụ: Shopee, Amazon (bán hàng), Airbnb (cho thuê chỗ ở), Grab (dịch vụ vận chuyển).
5. Mô hình kinh doanh Freemium
Cung cấp dịch vụ miễn phí với tùy chọn trả phí để mở rộng tính năng cao cấp.
Thu hút lượng lớn người dùng, sau đó kiếm tiền từ gói nâng cấp.
Ví dụ: Spotify (nghe nhạc miễn phí có quảng cáo, trả phí để bỏ quảng cáo), Zoom (miễn phí 40 phút, trả phí để họp không giới hạn).
6. Mô hình kinh doanh theo mô hình Affiliate (Tiếp thị liên kết)
Doanh nghiệp hợp tác với đối tác (publisher) để quảng bá sản phẩm/dịch vụ và chỉ trả hoa hồng khi có đơn hàng thành công.
Giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí quảng cáo, chỉ trả tiền khi có kết quả.
Ví dụ: Shopee Affiliate Program, Amazon Associates.
Đọc thêm: [AM101] Affiliate Marketing là gì? Những điều cơ bản để bắt đầu
7. Mô hình kinh doanh theo mô hình Dropshipping
Người bán không cần nhập hàng, chỉ cần tiếp thị và khi có đơn hàng, nhà cung cấp sẽ trực tiếp giao hàng cho khách.
Giảm rủi ro tồn kho, phù hợp với cá nhân kinh doanh online.
Ví dụ: AliExpress Dropshipping, Shopify Dropshipping.
8. Mô hình kinh doanh theo mô hình SaaS (Software as a Service)
Cung cấp phần mềm như một dịch vụ, khách hàng chỉ cần trả phí để sử dụng mà không cần mua đứt.
Phổ biến trong lĩnh vực công nghệ, giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí phát triển phần mềm.
Ví dụ: Microsoft 365, Google Workspace, Adobe Creative Cloud.
Đọc thêm: SaaS là gì? Cách xây dựng chương trình SaaS dành cho đối tác hiệu quả
9. Mô hình kinh doanh On-Demand (Theo nhu cầu)
Cung cấp dịch vụ theo yêu cầu của khách hàng trong thời gian thực.
Phổ biến trong các ngành giao hàng, vận tải, dịch vụ cá nhân.
Ví dụ: Grab, Gojek (gọi xe), Now, Baemin (giao đồ ăn).
10. Mô hình kinh doanh Nhượng quyền thương hiệu (Franchise)
Doanh nghiệp cho phép đối tác sử dụng thương hiệu, quy trình, mô hình vận hành để mở rộng thị trường.
Giúp thương hiệu phát triển nhanh mà không cần tự vận hành nhiều chi nhánh.
Ví dụ: McDonald’s, KFC, Highland Coffee.
Quy trình 4 bước xây dựng một mô hình kinh doanh hiệu quả
4 bước quan trọng giúp doanh nghiệp xây dựng một mô hình kinh doanh hiệu quả:
Bước 1. Xác định giá trị cốt lõi và thị trường mục tiêu
Trước tiên, doanh nghiệp cần xác định rõ:
Giá trị cốt lõi: Sản phẩm/dịch vụ mang lại lợi ích gì cho khách hàng? Điểm khác biệt so với đối thủ là gì?
Thị trường mục tiêu: Khách hàng lý tưởng là ai? Nhu cầu, sở thích, hành vi mua sắm của họ như thế nào?
Ví dụ: Nếu kinh doanh mỹ phẩm thiên nhiên, giá trị cốt lõi có thể là thành phần an toàn, không gây kích ứng, phù hợp với khách hàng có làn da nhạy cảm.
Bước 2. Lựa chọn mô hình kinh doanh phù hợp
Dựa trên giá trị cốt lõi và khách hàng mục tiêu, doanh nghiệp chọn mô hình kinh doanh tối ưu:
Bán lẻ truyền thống (cửa hàng vật lý)
Thương mại điện tử (E-commerce)
Mô hình đăng ký (Subscription)
Tiếp thị liên kết (Affiliate Marketing)
Nhượng quyền thương hiệu (Franchise),...
Ví dụ: Nếu khách hàng chủ yếu mua sắm online, doanh nghiệp có thể chọn mô hình E-commerce kết hợp Affiliate Marketing để tối ưu doanh thu.
Bước 3. Xây dựng chiến lược vận hành và doanh thu
Sau khi chọn mô hình, cần thiết lập các yếu tố quan trọng như:
Chiến lược vận hành: Nguồn cung cấp sản phẩm/dịch vụ, quy trình sản xuất, chuỗi cung ứng.
Chiến lược doanh thu: Cách tạo ra lợi nhuận (bán hàng trực tiếp, thu phí thành viên, quảng cáo, hoa hồng,...).
Ví dụ: Một nền tảng học trực tuyến có thể thu tiền từ học viên (bán khóa học) hoặc thu phí hoa hồng từ giảng viên.
Bước 4. Kiểm tra, đánh giá và tối ưu hóa
Cuối cùng, doanh nghiệp cần liên tục theo dõi, đo lường hiệu quả mô hình kinh doanh và điều chỉnh khi cần thiết:
Phân tích hiệu suất bán hàng, chi phí, lợi nhuận.
Thu thập phản hồi từ khách hàng để cải thiện sản phẩm/dịch vụ.
Tối ưu chiến lược tiếp thị và vận hành để tăng trưởng bền vững.
Ví dụ: Nếu quảng cáo Facebook Ads không mang lại hiệu quả, có thể thử các kênh khác như TikTok Ads hoặc SEO.
Kết luận
Việc lựa chọn đúng mô hình kinh doanh không chỉ giúp doanh nghiệp vận hành hiệu quả mà còn tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường. Trong một môi trường kinh doanh không ngừng thay đổi, doanh nghiệp cần linh hoạt điều chỉnh và cải tiến mô hình để thích ứng với xu hướng và nhu cầu của khách hàng, từ đó đảm bảo sự phát triển bền vững.
